Ιλαρά και ...απλά μαθηματικά!
Εχουν δημοσιευτεί πολλά άρθρα για την ιλαρά τον τελευταίο χρόνο με την επιδημία που έχει ξεσπάσει στην Ευρώπη, σχετικά με την κλινική της εικόνα, το χρόνο επώασης, το χρόνο μεταδοτικότητας και τις επιπλοκές της.
Δεν είναι τόσο γνωστός όμως ο βαθμός μεταδοτικότητας της.
Στα λοιμώδη νοσήματα χρησιμοποιείται ένας αριθμός ο οποίος λέγεταιβασικός αριθμός αναπαραγωγής, συμβολίζεται με R0, και ορίζεται σαν ο μέσος όρος των δευτερογενών κρουσμάτων που προκύπτουν αν εισαχθεί ένα κρούσμα της νόσου σε τελείως ευαίσθητο πληθυσμό (πληθυσμό δηλαδή που δεν έχει αντισώματα κατά της νόσου από εμβολιασμό ή φυσική νόσηση). Το R0 της ιλαράς είναι μεταξύ 12 και 18 που σημαίνει οτι κάθε άτομο με ιλαρά μπορεί να μολύνει 12-18 άλλα άτομα αν εισαχθεί σε τελείως ευαίσθητο πληθυσμό.
Oσο περισσότερα άτομα όμως έχουν ανοσία (από εμβολιασμό ή φυσική νόσηση) σε ένα πληθυσμό, τόσο μικρότερος είναι ο αριθμός αναπαραγωγής στο συγκεκριμένο, μερικά ευαίσθητο, πληθυσμό και άρα τόσο λιγότερα άτομα κινδυνεύουν να μολυνθούν από το πρωτογενές κρούσμα.
Αν ο R σε ένα πληθυσμό είναι μεγαλύτερος από 1, ο αριθμός των κρουσμάτων αυξάνεται και η νόσος κινδυνεύει να εξελιχθεί σε επιδημία, αν είναι μικρότερος από 1, ο αριθμός κρουσμάτων ελαττώνεται και η νόσος τείνει προς εκρίζωση, ενώ αν είναι ίσος με 1 υπάρχει ενδημικό ισοζύγιο.
Ο υπολογισμός του R σε συγκεκριμένο πληθυσμό και συγκεκριμένη χρονική περίοδο είναι περίπλοκος αλλά ιδιαίτερα σημαντικός. Xρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του ελάχιστου ποσοστού ατόμων που πρέπει να έχουν εμβολιαστεί για να υπάρχει η περίφημη ανοσία αγέλης (ή ανοσιακό τείχος ή συλλογική ανοσία). Ο μαθηματικός τύπος από τον οποίο προκύπτει αυτό το ποσοστό είναι 1-1/R (εκφρασμένο σε ποσοστό %). Επειδή ακριβώς υπάρχει το φαινόμενο της ανοσίας αγέλης δεν είναι απαραίτητος ο εμβολιασμός του 100% ενός πληθυσμού για να μην εκδηλωθεί επιδημία, αλλά ενός minimum ποσοστού που υπολογίζεται από τον τύπο που προαναφέρθηκε, πχ σε τελείως ευαίσθητο πληθυσμό με R=18 το ποσοστό εμβολιασθέντων για ιλαρά πρέπει να είναι τουλάχιστον 1-1/18= 94,4%. Αν το R=4 το ποσοστό πέφτει στο 75%. Οταν το ποσοστό εμβολιασθέντων πέφτει κάτω από το όριο που υπολογίζεται με τον παραπάνω τύπο για το συγκεκριμένο πληθυσμό, τότε ειναι πιθανή η εκδήλωση επιδημίας.
Στην επιδημία που εκδηλώθηκε στην Ευρώπη την περίοδο 2016-2017 έχουν καταγραφεί περισσότερα από 20.000 κρούσματα και 49 θάνατοι. Στην Ελλάδα μέχρι τις 15 Φεβρουαρίου 2018, είχαν δηλωθεί στο ΚΕΕΛΠΝΟ 1588 κρούσματα και 3 θάνατοι, ενώ την περίοδο 2004-2016 είχαν δηλωθεί συνολικά μόλις 839 κρούσματα ιλαράς.
Η ανακοπή της επιδημίας μπορεί να επιτευχθεί με την επίτευξη υψηλού ποσοστού εμβολιασμού του πληθυσμού έτσι ώστε να λειτουργεί το φαινόμενο της ανοσίας αγέλης για να προστατεύονται και τα άτομα που ιατρικά δεν επιτρέπεται να εμβολιαστούν (π.χ άτομα σε ανοσοκαταστολή, πολύ μικρά βρέφη κ.α).
Για την ιστορία, ο όρος vaccine προέρχεται από το λατινικό vacca που σημαίνει αγελάδα και έχει επικρατήσει από το πρώτο εμβόλιο που επινόησε ο Edward Jenner κατά της ευλογιάς, εισάγοντας στον ανθρώπινο οργανισμό εξασθενημένα στελέχη του ιού της ευλογιάς των αγελάδων (δαμαλίτιδας). Ο εμβολιασμός κατά των λοιμωδών νοσημάτων οδήγησε στην εκρίζωση των περισσότερων από τα λοιμώδη νοσήματα που στην κυριολεξία εξολόθρευσαν εκατομμύρια ανθρώπους από το Μεσαίωνα μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα. Ο εμβολιασμός οδήγησε και στην πλήρη εξάλειψη της ευλογιάς παγκοσμίως (τελευταίο κρούσμα το 1977), με αποτέλεσμα τη διακοπή του εμβολιασμού εναντίον της το 1986. Η εξάλειψη των λοιμωδών για τα οποία υπάρχουν εμβόλια είναι και ο απώτερος στόχος της φροντίδας των συστημάτων δημόσιας υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η χρήση του διαδικτύου τον 21ο αιώνα συντελεί στη διάδοση πληροφοριών, γνώσεων και ενημέρωσης με ταχύτητα αδιανόητη ακόμη και πριν μερικά χρόνια, έχει όμως οδηγήσει και σε αρνητικά αποτελέσματα. Η εξάπλωση του αντιεμβολιαστικού κινήματος μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η διασπορά πληροφοριών από μη ειδικούς και ο ασπασμός αντιεπιστημονικών απόψεων είναι μερικές από τις επιπτώσεις της κακής χρήσης του διαδικτύου.
Για την αποφυγή λοιπόν οπισθοδρόμησης και επανεμφάνισης ή αναζωπύρωσης λοιμωδών νοσημάτων των προηγούμενων αιώνων θα πρέπει για πληροφορίες, συμβουλές και οδηγίες για ιατρικά θέματα να απευθυνόμαστε στους ειδικούς επιστήμονες και όχι σε ανεξέλεγκτες πηγές του διαδικτύου.
Τελικά είμαστε...αγελαία όντα, αλλά πρέπει να θυμόμαστε οτι όταν ξεφεύγουμε από την προστασία της αγέλης, τουλάχιστον σε επίπεδο ανοσίας, στην κυριολεξία κινδυνεύουμε. Είναι θέμα ...απλών μαθηματικών!
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ιλαρά και την πρόσφατη επιδημία μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ http://www.keelpno.gr
Ανδριανή Τσαγκάρη
Παιδίατρος ΚΥ Βύρωνα
